Thursday, July 3, 2008

Gazetarët piratë dhe Google

Në javët e fundit janë shtuar sulmet pirateske të gazetarëve të shtypit ndaj blogosferës shqiptare. Rritja e shkruesve në këtë blogosferë si dhe e temave që ata trajtojnë e ka bërë mjaft të lehtë për disa gazetarë të kopjojnë artikuj të tërë ose pjesë artikujsh të publikuar fillimisht në blogosferë për t'i botuar më pas nën emrin e tyre, pa përmendur fare që teksti origjinal (dhe ideja e artikullit) i përket dikujt tjetër. Kështu përshembull ndodhi me një intervistë frëngjisht të Fatos Kongolit, përkthyer në shqip dhe publikuar në blogun Albanie-Albanais, e cila u publikua më pas pa asnjë referencë tek gazeta Shekulli. Të njëjtin fat patën një postim mbi pikturën në realizmin socialist i blogut Arti në kohërat e kolerës, pjesë të të cilit u kopjuan fjalë për fjalë në një artikull të gazetës Agon, apo dhe një pjesë e postimit mbi vdekjen e George Carlin nga blogu Busulla të botuar në gazetën elektronike HermesNews. Ndërkaq, lëvrues më të hershëm të blogosferës shqiptare si Selfmaderadio apo Albtranslator kanë pohuar që atyre u ka ndodhur shpesh ky fenomen me shkrimet e tyre dhe tashmë nuk mërziten më.

Megjithë mirëkuptimin që mund të kem për gazetarët e rinj shqiptarë (sepse aktet e piraterisë janë kryer nga të tillë të rinj), pasi shpesh janë të mbingarkuar, të keqpaguar, e të përdorur pa mëshirë nga botuesit e gazetave, ta nisësh karrierën e gazetarisë me akte të tilla jo-etike nuk lë të parashikosh asgjë të mirë për të ardhmen e gazetarisë, sidomos nëse ky fenomen ngelet i paevidentuar dhe i pakritikuar. Dikush që gënjen mbi autorësinë e shkrimit ku vendos emrin, nuk do të mendohet gjatë të gënjejë dhe për gjëra të tjera, ndoshta jetike, në të ardhmen.

Duke mos marrë parasysh justifikimin që ky akt është i detyruar nga ngarkesa e punës - sepse një shembull pozitiv nga Shqipëria gjendet tek gazeta Standard, e cila boton një suplement me shkrime nga blogosfera, duke iu referuar gjithnjë autorëve të materialeve, pa pretenduar autorësi - unë shoh dy arsye kryesore pse këta gazetarë bëjnë veprime të tilla:

1) Mendojnë që artikulli i tyre i kopjuar nuk do të bjerë në sy në morinë e shkrimeve dhe gazetave të përditshme shqiptare.

2) Besojnë që dhe po u mor vesh, blogshkruesit, meqë shumica nuk ndodhen as fizikisht në Shqipëri, nuk kanë ndonjë mundësi për të dëmtuar karrierën e tyre.

Për mendimin tim, në të dyja rastet ata gabojnë. Së pari, vërtet autorëve të blogeve mund të mos iu bjerë në sy përvetësimi i padrejtë i punës së tyre nga këta gazetarë, por në shumicën e rasteve ata njoftohen nga lexues të blogeve të tyre, dhe më pas kanë mundësi të denoncojnë këto akte piraterie. Një mënyrë dhe më e sigurtë është kërkimi përmes shërbimeve të specializuara kundër plagjiarizmit, që ofrohen nga website si BitScan ose Copyscape. Mjafton të jepet adresa e një artikulli, dhe brenda disa sekondave do të shfaqen gjithë ato faqe në Web që përmbajnë fjali apo paragrafë nga artikulli primar. Pra, akti piratesk është i zbulueshëm.

Së dyti, ndonëse autorët e blogeve mund ta kenë të vështirë (ndoshta dhe të pamundur) të ndërmarrin akte legale kundër gazetarëve piratë, kjo nuk do të thotë që ata nuk mundin të dëmtojnë rëndë reputacionin e këtyre gazetarëve. Sidomos reputacionin e tyre në Internet. Për të bërë këtë gjë, blogshkruesit mjaftojnë të dinë të përdorin përparësitë që ofrojnë programet e kërkimit në Internet si puna e Google. Para se të shpjegoj sesi mund të realizohet kjo, po e filloj me një shembull.

Supozojmë që po kërkoni diçka për Jozefina Topallin. Shkruani emrin e saj në Google dhe çfarë do të merrni janë rezultatet e mëposhtme:

1. Jozefina Topalli - Wikipedia, the free encyclopedia
2. YouTube - Topalli kerkoi listen e SMS-ve te derguara
3. Kuvendi i Shqiperise
4. Albanian parliament speaker visits Kosovo (SETimes.com)
5. European Conference of Presidents of Parliaments
6. Silobreaker: Jozefina Topalli
7. Parliamentary Exchanges -- Visit to Canada of Her Excellency ...
...

Google gjithashtu ju bën të ditur që ka gjetur 391000 rezultate që përmbajnë emrin e kërkuar. Por në faqen e parë ka shfaqur vetëm 10 të tillë. Nga dhjetë rezultatet e treguar, vetëm dy i përkasin faqeve shqiptare (Kuvendi i Shqipërisë dhe Wikipedia në Shqip). Tani pyesni veten, si ka mundësi që asnjë gazetë apo faqe tjetër shqiptare që mund ta lakojë dhjetëra herë emrin e Topallit nuk ndodhet në listë, ndërkohë që disa artikuj sporadikë gazetash të huaja, ndodhen në dhjetëshen e parë.

Përgjigjja qëndron në faktin që Google nuk mjaftohet që një emër gjendet në një faqe, por përdor disa formula matematike që marrin në konsideratë (mes të tjerave) këto elemente:

a) Sa e famshme është adresa ku është vendosur faqja që përmban fjalën e dëshiruar?
b) Sa faqe të tjera interneti janë të lidhura me faqen që përmban fjalën e dëshiruar? Në terminologjinë teknike këto quhen "backlinks" (lidhje mbështetëse). Sa më i madh të jetë numri i këtyre lidhjeve mbështetëse, aq më mirë për një faqe.
c) Sa të famshme janë faqet që shërbëjnë si lidhje mbështetëse? Për ta kuptuar këtë, le të bëjmë një analogji me fushën e letërsisë. Nëse një autor i ri ka si mbështetës Ismail Kadarenë, atëherë kjo mbështetje ka një peshë më të madhe sesa mbështetja që ai do të kishte nga Luljeta Lleshanaku.

Në bazë të kombinimit të këtyre elementeve, llogaritet një koeficient i cili përcakton që cilat faqe do të shfaqen në dhjetëshen e parë. Dhe meqë Wikipedia anglisht dhe YouTube janë nga faqet e Internetit më të famshme në botë, pavarësisht cektësisë së postimeve të tyre për Topallin, ato dalin të parat. Ndërkohë Google di dhe të njohë faqe zyrtare si ato të parlamenteve dhe qeverive, ndaj i shfaq dhe ato.

Pikërisht në mënyrën si punon Google, qëndron dhe mundësia për të dëmtuar reputacionin e gazetarëve piratë. Të paktën tre mënyra janë të mundshme:

1) Denoncimi të bëhet në një faqe të famshme, si psh YouTube (një video me foto të artikullit të vjedhur) duke e titulluar me emrin e gazetarit që ka kryer aktin). Facebook dhe MySpace janë disa kandidatë të tjerë.
2) Krijohet një website i posaçëm ku grumbullohen denoncime të tilla për të gjithë gazetarët dhe gazetat pirate. Më pas, krijohen lidhje nga faqe të famshme me këtë website. Psh, nga një faqe e Wikipedeas shqiptare (në temën e plagjiarizmit), nga faqet e Peshkut pa ujë, Forumit Shqiptar, si dhe në ato të forumeve e blogjeve të tjera shqiptare. Sa më shumë lidhje mbështetëse, aq më e sigurtë renditja në krye të Google.
3) Denoncimi bëhet në blogun që e ka pësuar nga pirateria. Blogshkruesi kërkon solidaritetin e komunitetit për t'i bërë jehonë lajmit në sa më shumë bloge të tjerë, duke kërkuar që të gjithë të vënë një lidhje me denoncimin, të shoqëruar me emrin e gazetarit pirat (emri shërben si ankora për lidhjen). Ky fenomen është i njohur sidomos në fushatat elektorale në Amerikë, dhe quhet Google bombs.

Po e përfundoj duke shpresuar që të mos jetë i nevojshëm përdorimi i këtyre taktikave. Por nëse gazetarët do të sulmojnë sërish, shpresoj që blogshkruesit të jenë të përgatitur për të kundërsulmuar.

P.S. Kush dëshiron të informohet më shumë për fenomenin e plagjiarizmit në Internet dhe si të luftohet, rekomandoj blogun: www.plagiarismtoday.com.

36 comments:

eni said...

e paditur te falenderoj per kete shkrim.eshte e vertete se ka marre dimensione shume te shemtuara.nuk dija gje per ato programet..une kam vene nje creative common rights aty ne hyrje te blogut por se ka pare kush siç duket.do ti ve ne perdorim keto programet qe thua..flm

Julius said...

Përshëndetje e mira E. Edhe sot në mëngjes po pysja veten se nga kishe humb...
Tani më shumë se të gjeta, ia vlen të them "na gjete", ilaçin sidomos.

Ndërsa këtyre gazetarëve u duhet thënë "E gjeta Vangjel" (filmi është i lehtë, po gjithsesi thuje titllin)

Gjithsesi blogista, mirë do ishte që këto plagjiarizma t'i skedojmë diku. Se avash avash mblidhen dhe në fund do na dalin të gjithë gazetarët hajdutë. Diku ishte thënë dhe për një gazetar nga Shqip që kishte përkthyer një artikull prej një gazete angleze dhe e kishte quajt të tijin. Të mos e lëmë pas dore se nuk duhet toleruar.

të falënderoj shumë shumë për përmbledhjen e fakteve dhe infot gjithnjë shumë me vlerë që jep rreth internetit E.
Diku më kishe thënë se më ke si google në disa lloj temash, ti qenke vetë google më duket. (po filloj të dyshoj se dhe punon aty lol)

Minerva said...

Ne kohet e medias moderne eshte rehat te diskreditosh keto gazetarucet:
-beni nje liste me linke dhe dergojani redaksise ne fjale(ose te nje redaksie tjeter konkurente).

-po te njejten liste dergojani me e-mail ndonje kanali televiziv. Besoj qe do iu a dinin per nder pasi do kishin nje reportazh me teper.

eni said...

ideja e hapjes se nje blogu do ishte shume e mire...
pale pastaj sikur te na kopjohej dhe kjo ide dhe te dilte ne gazete.atehere po qe do behej store:))

Toni Milaqi said...

pershendetje e paditur!

shume interesant informacioni dhe padyshim teper i drejte shqetesimi. ne keto raste, pergjigja ndaj tipash te tille duhet te jete kolektive dhe e pameshirshme prej te gjithe nesh.

vetem keshtu do te degjohet zeri yne, vetem ne kete forme do te mund te arrijme dicka.

drejt tropojes said...

e paditur, te falenderoj per shkrimin, saktesine dhe informacionin si dhe qendrimin e drejte. besoj se je ne dijeni te blogut: www.kusaret.shqipo.com, te cilin mendojme ta profilizojme si nje dritare e kritikes se gjithanshme ndaj medias. deshiroj te kemi bashkepunim aty nga te gjithe ata qe duan te percjellin nje mesazh kritik apo te evidentojne nje rast pozitiv qe duhet marre si shembull.
pershendetje!

Julius said...

Të mos harrojmë; Gëzuar Pavarësinë!! :D
Na thuj si doli BBQ-ja kur të vish.

e paditur said...

Përshëndetje të dashur miq! Më falni për vonesën, po siç e ka thënë Julius sot ishte ditë pushimi në SHBA, 4 Korrik - Dita e Pavarësisë. Më bëhet qejfi që ju e keni gjetur të vlefshëm shkrimin, qëllimi im primar është që ne në blogosferë të ndihmojmë njeri-tjetrin përballë situatave të tilla.

@Eni, në fakt ti ke bërë shumë mirë që ke vënë shenjën për Creative Common Licensing. Ajo është një nga hapat e parë për tu mbrojtur, sidomos nëse vete puna në gjykatë. Aq më tepër, meqë ti ke dhe fotografi artistike origjinale, je më shumë e ekspozuar, pasi fotot mund të merren dhe nga jo-shqiptarë, shpesh dhe për qëllime fitimi. Por çështja e shkrimeve është ndryshe. Asnjë nga blogshkruesit nuk më duket se pretendon para për punën e vet, sepse ndryshe nuk do ta vinin hapur në Internet, por përvetësimi pa kreditim, është i turpshëm, sidomos kur ai kryhet nga gazetarë të medias kombëtare.

@Jul, "Përrallë nga e kaluara". Ajo skena e jastëkut? E bukur është. Nuk punoj tek Google jo. Po sigurisht që kam lidhje profesionale me temën e trajtuar. Sa për BBQ, sot nuk qe koha e mirë, kështu që e shtymë për nesër apo pasnesër. Do të varet nëse bie shi apo jo.

@Minerva, nuk e di sesa ecën një gjë e tillë në Shqipëri. Sepse fenomeni i piraterisë mund të jetë i miratuar në heshtje nga redaksitë përkatëse, dhe nëse është i tillë, vështirë që të ketë gazeta (apo dhe TV) të jenë të paprekuara nga sëmundja. Mjafton ta shikosh me artikujt e huaj që përkthehen dhe që pothuajse kurrë përmbajnë burimin nga janë marrë. Duke sulmuar emrin e gazetarëve që bëjnë akte të tilla, këta e kanë në dorë të mbajnë përgjegjësi personale mbi veprimet e tyre.

@Toni, përshëndetje. Sidomos ajo përgjigjja nga gazetarja që përvetësoi artikullin tënd, më ka bërë të mendoj që duhet bërë diçka kundër këtij fenomeni. Pikërisht sepse besoj që, siç e thua dhe ti, bashkimi bën fuqinë, e shkruajta këtë artikull për të treguar dhe konkretisht si mund ta vëmë në zbatim.

@Tropoja, sigurisht qe e di për blogun e Kusarëve. Uroj që ta vazhdoni punën që keni nisur. Ndoshta keni nevojë dhe ju ta bëni ca më të njohur në publik blogun. Nuk e vë në dyshim që siç ka disa gazetarë piratë, ka dhe shumë të tjerë që janë të dedikuar ndaj etikës dhe të vërtetës. Këta të fundit meritojnë respekt dhe mbështetje, siç të parët meritojnë denoncim dhe përçmim.

Besoj që keni të drejtë që duhet krijuar një blog për të dokumentuar këtë problem. Sidoqoftë unë po mendoja që fillimisht t'i paralajmërojmë me një shkrim të tillë gazetarët, si dhe me denoncimet që shumë prej jush kanë bërë më parë (mesa di unë, në të tre rastet e përmendura në shkrim, janë lajmëruar gazetarët/redaktorët). Ndërkohë shpresoj që ju do të mbani nën vëzhgim bloget tuaj. Nëse raste të reja do të evidentohen sërish, atëherë them që nuk ka zgjidhje tjetër por të kundërsulmojmë në mënyrë të organizuar.

Një fundjavë të mbarë të gjithëve!

ET said...

e dashur _ _ ditur.

un bej pjes ne kategorine e atyre qe jane kunder te drejtes se autorit por pa patur ne xhep nji zgjidhje se si mund te rroje krijusi, autori ne kete sistem.

"e drejta e autorit" e ka penguar zhvillimin e shkences. eshte fat qe eshte krijuar relativisht vone.

imagjino te existonte para mijra vjeteve.
sa vete do e perdornin " Rroten "

aq me shume kur flitet per te drejten e autorit krijus llafesh. sa here do mendoheshim per ti thene dikujt : "te dua"... do kontrollonim njihere portofolin.
Shekspiri ndoshta nuk do te existonte.

fundjave te bukur:)

edrus said...

Do ta vlerësoja të drejtën e autorit nëse autori do jetonte eskluzivisht me punën e bërë në internet/blog (megjithse jam me atë që duhet cituar autori ose faqja nga ku është marrë pjesa).
Vetëm duke mos krijuar barriera të tilla mund të ketë informacion dhe përhapje opinionesh për të gjithë.
Është ndryshe nëse unë do publikoja një pikturë të Toni Milaqit ose të eT, nga ku të tjerët mund ta merrnin dhe ta stamponin dhe që këtu mund të kishte direkt një cënim të të ardhurave ekonomike të autorëve... por nëse do të më pëlqente një foto që mund të ketë bërë Eni... As nuk e pys fare :) (bën nga 100 foto në ditë ajo :))))

eni said...

edrus: vetem ty te falet or mik:))po jo se bej shume foto..se secila ka rendesine e vet, po per ty er dreq:p

e paditur: po mendoj se do beje mire ta postoje kete te peshku,mbase do te degjohej zeri me mire!pershendetje

Anonymous said...

tani c'mund ti shtoj une artikullit tend...per cfare te drejtash autori mund te flase dikush.Interneti si perfundim i ka favorizu keto fenomene.kohet e fundit kam zbuluar dhe dy forume te reja ku kane botu nje poezi timen.Sigurisht qe te ben te ndihesh mire sepse eshte nje menyre vleresimi-nuk mund te ankohem sepse perseri jane botuar me emrin tim se paku-shiko blogun e akullnajes nese nuk e ke lexu akoma.aty ke nje nder fenomenet qe shpresoj te mos behen te modes.

te pershendes!!!

xixa said...

Servus, E Paditur.
Ndoshta epaditur, por ama e mençur.

e paditur said...

Përshëndetje të gjithë miqve që kanë vazhduar diskutimin në mungesën time. Mirëseardhe Xixa, mirëseuriktheve Kapiten! Më ngacmon ca komenti që ka lënë ET, një temë që pastaj e ka rimarrë dhe Edrus dhe Kapiteni, ndaj do të doja të ndalesha ca në të.

Unë e kam thënë dhe më lart që blogshkruesit kanë kërkuar vetëm që puna e tyre të mos përvetësohet pa kreditim. Çdokush mund të jetë i lirë ta rishpërndajë atë në forma të ndryshme, por gjithnjë duke iu referuar autorit, pa reklamuar që shkrimi është i tyre. Aq më tepër nga gazetarët, të cilët duhet ta kenë si rregull numër një të profesionit të citojnë saktësisht burimet nga i marrin informacionet, idetë, faktet, etj. etj. Pra, për gazetarët nuk ka asnjë justifikim një sjellje e tillë.

Nga ana tjetër, nuk besoj që mund të flitet në mënyrë absolute për të drejtën e autorit, siç bën ET. Ajo shikohet gjithnjë brenda kontekstit të fushës së krijimit të një vepre, dhe mendoj që ka shumë dallime nëse fusha është art, shkencë, teknollogji, apo diçka tjetër.

Në Art unë mendoj që ka pasur gjithnjë të drejtë autori, përndryshe ne nuk do të thonim që Iliada dhe Odiseja janë të Homerit, apo fabulat janë të Esopit, etj. etj. (sepse në shekuj dikush mund t'i kishte përvetësuar). Besoj që respekti për veprat e krijuara kanë qënë gjithnjë shumë i madh, dhe ka mundësuar që emrat e autorëve të mos humbisnin në mijëra vite. Kur ET flet për "te drejten e autorit krijus llafesh", shpresoj që të mos ketë parasysh shkrimtarët. Shkrimtarët nuk krijojnë llafe, po edhe kur krijojnë, e drejta e autorit zakonisht shtrihet mbi personazhet dhe botën që kanë krijuar, jo mbi fjalët e gjuhës së zakonshme. (S'kemi pse ta ngatërrojmë këtë me mënyrën sesi biznesi vë monopol mbi fjalët që i ka shpallur "trademark". Edhe në raste të tilla, përdorimi i tyre ndalohet vetëm dikush përpiqet të nxjerrë një përfitim, duke krijuar konfuzion.) Nëse nuk do të kishte të drejtë autori në art, pra nëse çdokush mund të merrte punën e tjetrit dhe ta ribotonte në emrin e tij për qëllime fitimi ose fame, si do të mund të kishte art të vërtetë? Mendoj që sidomos për artistët, vepra që lënë pas është gjëja më e çmuar, dhe nëse ata nuk kanë asnjë siguri që kjo vepër do të ngelet përjetësisht e tyrja, nuk ka asnjë lloj stimuli për ata që të vazhdojnë të krijojnë art.
Pastaj artistët janë shumica "full-time". Nëse nuk do të kishte të drejtë autori, si do të jetonin këta njerëz? Në çmënyrë tjetër do e siguronin jetesën? Nuk duhet të harrojmë që ata që janë milionerë numërohen me gishta. Të tjerët janë njerëz të zakonshëm, me hallet e problemet e gjithë njerëzve të zakonshëm. Është në të mirën e shoqërisë që e drejta e autorit të ekzistojë dhe të mbrohet me ligj, ndryshe, do të na mbysin gjepurat.

Ndërsa në shkencë dhe teknollogji gjërat janë sërish ndryshe. Nuk ka të drejtë autori në shkencë, ama ka patentim idesh në teknollogji. Sigurisht që s'kishte të drejtë autori në kohën e rrotës, por ama atëherë nuk kishte ende as kapitalizëm, as revolucion industrial. Në kohën kur lindën këto, lindi dhe nevoja e patentimit. Në shkencë nuk ka të drejtë autori, sepse në shkencë nuk mund të shpikësh gjëra nga asgjëja (si në art). E ka thënë Newtoni dhe vlen për çdo shkencëtar tjetër: "If I have seen farther than others, it is because I was standing on the shoulders of giants." Ndaj çdo shkencëtar që ka një pikë integriteti, nuk lë kurrë pa përmendur gjithë ata shkencëtarë të tjerë apo teori dhe ide që e kanë influencuar në një arritje. Çdo artikull shkencor që shkruhet, ka gjithnjë një listë të gjatë me referenca, dhe nuk ka gjë më të turpshme se kur të kapin që ke përdorur ide të të tjerëve, pa u dhënë atyre kredit. Nga ana tjetër, shkencëtarët, ndryshe nga artistët, kanë një suport më të madh. Zakonisht ata janë të punësuar nëpër institucione shkencore publike ose private, dhe paguhen me rroga të mira për punën që bëjnë. Ndaj ekzistenca e tyre nuk është në rrezik. Për një shkencëtar, shoqëria ka investuar shumë (në vite edukimi dhe trainimi), ndaj nuk i lë ata të enden rrugëve (siç mund t'u ndodhë artistëve që nuk janë ende të paafirmuar). Dhe përshtypja ime është që shkenca dhe teknollogjia në këtë qindvjeçarin e fundit (pavarësisht nga patentat që kanë kohë që janë në qarkullim), janë zhvilluar më shumë se kurrë, dhe se nuk ka asnje pengesë nga ndonjë "e drejtë autori". Përkundrazi, kur ka pasur të tilla, njërezit janë bërë dhe më prodhimtarë, duke gjetur zgjidhje të tjera, shpeshherë më të mira.

Për ta mbyllur, unë mendoj që e drejta e autorit është e nevojshme, ndërkohë që respektimi i të drejtës së autorit duhet të jetë i domosdoshëm. Askush nuk duhet të përvetësojë punën e tjetrit, dhe më keq akoma ta përdorë për qëllime përfitime. Fenomeni i Internetit pastaj, është një gjë që ende nuk ka gjetur zgjidhje. Shpërndarja e një vepre, mendoj që nuk është gjë e keqe, për aq kohë sa ruhet gjithnjë autorësia. Ama në momentin që shpërndahet nga individë dhe kompani për qëllimi fitimi material, duhet kërkuar gjithnjë leja e autorit dhe duhet diskutuar kompensimi financiar.

Parrulla Armiqesore said...

Une e kam hallin diku tjeter... si i behet hallit kur na injorojne... marrin ca shkrime shkel e shko dhe injorojne shkrime vertete te mira. Te shumten e rasteve zgjedhin artikuj qe u puthiten me ideologjine e gazetes, mentalitetin e lexuesve e m'the t'thash, ose shkrimet percillen ne vakuum sepse lexuesi nuk eshte i atij niveli. Ka shkrime ne blogosfere qe nuk do ishte keq ti percillen publikut te gjere por qe gazetaret nuk guxojne ti marrin se ndoshta u cenohen interesat a kujdi un. Duke shkeputur shkrime te nje niveli te ulet nga blogosfera te jepet pershtypje se vertete aq ka te ofroj. Nuk e kam me asnje nga ju por po flas ne pergjithesi. Ka patur shkrime qe kam uruar qe dal ndonje gazetar i paskrupullt e ta vjedh duke e ditur qe perfitimi per lexuesin do tja vleje ne fund.

e paditur said...

@PA, nëse e ke fjalën konkretisht që pse nuk "vidhen" shkrimet e "Pejsazhe të fjalës", mendoj që përgjigjja është e thjeshtë. Pena e autorit të tyre është shumë e dallueshme. Ka plot autorë që kanë një "signature" që nuk e tjetërson dot. Nuk e di a ke lexuar për ato studimet statistikore që nxjerrin autorësinë e teksteve të kontestuara (si psh letrat e "The Federalist", shiko këtu.)

Ashtu siç e shikoj unë, nuk vidhen përjashtimet, (ata që janë të dobët ose ata që janë të njohur). Vidhen ata që janë diku në mes të të dyjave, sepse këta kanë ide të mira, po dhe një stil të shkruari ende të panjohur nga kryeredaktorët e gazetave apo lexuesit.

Ndërsa politika editoriale e gazetave shqiptare më është tërësisht një enigmë. Unë nuk besoj shumë që qëllimi i tyre është t'i përcjellin gjëra me vlera publikut. Sepse si mund të shpjegohet një artikull që thotë (tek Gazeta Shqip para ca ditësh): "Shqip ka gjetur kush fshihet pas emrave të 40 spiunëve, po ne nuk i botojmë për arsye etike." Nëse nuk keni ndërmend t'i botoni emrat, atëherë pse duhet t'ia jepni publikut këtë lajm? Unë si arsye të vetme shoh që: 1) të rrisin prestigjin e tyre se ne gjoja kemi lidhje kudo, 2) t'u bëjnë presion politikanëve. Në të dy rastet kjo s'ka asnjë lidhje me misionin për t'i thënë të vërtetën publikut.

Anonymous said...

E PAditur
e di pse une nuk i shkova me gjate se aq sa kam thene komewntit te lene me pare?
po ja mikja ime e mençur kam botuar dy libra dhe ajo me e thjeshta qe mund te behej-te shperndahej neper librari nuk eshte bere,as kjo.C'mund te mendoj une kur degjoj se dikush paska vjedhur nje shkrim nga njeri prej nesh.nuk po them se nuk me prek fare.Jo.mos me keqkupto.shkoj me teper se sa kaq me fjalet e mia.por ta le ty,apo dikujt tjeter qe te beje nje shkrim apo te hape nje debat si ky qe eshte hapur ketu.te pakten une mesoj se dikush ka nje ide te qarte te te drejtes se autorit.Nuk eshte nje problem per tu anashkaluar ky,per shkencen nuk mund te them asgje sepse eshte nje jete larg meje.jam trung me nje fjale.

sigurisht qe jam pro respektimit te drejtave te autorit.Por kur mendoj se sa e pa vlere dhe e rendomte do me dukej nje poezi apo nje shkrim cfaredo imi tek mendoj se ma vjedh dikush,pa menduar fare se mund te fitoje dicka nga ajo,ndoshta edhe prestigj,qe eshte shume me poshte se sa "krekosja ime prej nje fjaleshkruesi".duhet te me meritoje edhe si armik dikush,jo me te pervetsoje pa asnje problem dicka timen,cfdaredo qofte ajo.

si i sapo kthyer po perpiqem te futem ne realitetin shqiptar.po kerkoj informacion se si funksionon makina ekzistenciale ketej.Sigurisht po dua te mesoj se edhe si i behet me kesi gjerash-me te drejta e me honorare.
qe ti jap rendesi vetes sic bejne shumicaketej me paturpesine me te madhe.

pershendetje.

eni said...

e paditur: te falenderoj dhe nje here qe e hape kete teme ketu..une mendoj se askush nuk ka te drejte te perdore vepren e dikujt tjeter pa e cituar apo pa marre leje me pare nga autori..
nuk eshte fare e hijshme kjo dhe njerezit duhet te edukohen me idene se nuk merren gjerat gelldup..
nuk eshte fare e veshtire , thjesht 1 fjali ose pak fjale cituese do te shtohen.kur them kete nuk e kam fjalen vetem per vjedhjet masive te shkrimeve por edhe per shkrimet,videot,fotot ,perkthime apo krijime te tjera te ndryshme qe merren si pa te keq..me te vertete interneti eshte bere si sofer ujku , por eshte ne doren tone te mos sillemi si te tille te pakten.

Selfmaderadio said...

E paditur,

faleminderit per temen dhe sidomos per keshillat. Po e rishkruaj edhe njehere komentin se kam pak me shume kohe tani. Une besoj se ka disa arsye perse vidhet. Nuk vidhet vetem se gazetaret duan te mbushin faqet, por edhe sepse shkrimet qe vidhen mendohet te kene potencialin qe:


1. t'ju flasin njerezve, nje spektri te madh te njerezve.
2. Shkrime qe sjellin dicka te re nga ato qe botohen rregullisht.
3. Shkrime qe mund te ekzistojne si te tilla (me hyrje, zhvillim dhe perfundim)

Me nje fjale, motivi i vjedhjes mund te jete shume i mire. Vetem se flasim per nje shoqeri qe akoma nuk eshte mesuar te pyesi tjetrin a mundem? dhe, flasim per nje dukuri si interneti qe i ben njerezit fiktive, jo reale (flasim per njerez qe nuk kane te publikuar as emrin e tyre); gje qe psikologjikisht ja ben vjedhesit vjedhjen me te lehte.

Mua me duket se vedhja nga ana e gazetareve tregon nje problem te pergjithshem qe kemi ne si shoqeri me etiken dhe moralin ne pergjithesi; i dime por i kemi per t'ia treguar tjetrit ose per te mbushur artikujt - jane atje per imazhin. Por, kur vjen puna tek praktika jane te gjithe njesoj. Sepse, vertet besoj qe ka nje lloj diskrepancie gati patologjike midis dukjes dhe te qenit ne trojet tona.

Une them - ndoshta nuk e bejne se jane te keqinj, por sepse kaq dine te bejne.

Sygjerimet e tua ... do ngelen per perdorim te brendshem brenda nesh, do ankohemi prape: ndryshimi i vertete do vije kur te lindi nje nevoje e brendshme kolektive per te qene etike dhe te moralshem.

Per mua fakti qe me botojne apo jo, pervecse anes etike te diskutimit, nuk eshte aspak i rendesishem. Nuk me revolton kur nuk me botojne dhe as kur me botojne. Jeta ime nuk varet fare ne kete lloj aktiviteti: eshte thjesht nje hobi. Fakti qe Standard i boton rregullisht ato qe une shkruaj, apo lexohen ne radio, edhe pse e quaj kompliment dhe u them faleminderit, eshte teresisht nje sideefekt. Tek e fundit, une i mbahem parimit qe une jam thjesht nje thermije, dhe eshte mire keshtu: monopolizimi i opinionit nga nje apo dy zera do ishte shume tragjike. Ne kete kontekst, nese blogosfera ka arritur te futet ne shtyp (pavaresisht anes etike qe duhet ta diskutojme vazhdimisht) ajo ka kontribuar ne rritjen e numrit te therrmijave, ne shtimin e numrit te opinioneve, ne kendveshtrime te ndryshme te jetes. Dhe, kjo me pelqen.

Selfmaderadio said...

harrova dicka,

jam shume dakort me Xixen.

e paditur said...

@Self, e kam të vështirë të pajtohem me moton "qëllimi i mirë justifikon mjetin". Vjedhja e punës së tjetrit është moralisht e patolerueshme. Pikë. Kushdo që ka motive të mira, duhet ta ketë të natyrshme që këto motive t'i realizojë dhe në mënyrë të drejtë. Sepse këtu nuk po flitet për njerëz të ardhur nga rruga. Fjala është për gazetarë, për njerëz të shkolluar e të kulturuar. Pastaj pse qënka e tillë shoqëria jonë? Krasta_krau apo Tropoja, më duket që sillen taman ashtu siç dhe pritet prej një gazetari. Kërkojnë leje, citojnë burimin. Eshtë fare e thjeshtë. Ti, Xixa, Eni, Toni, Edrus, etj, a nuk jeni të gjithë produkt i shoqërisë shqiptare? Shumica e blogshkruesve kanë ikur në moshë të pjekur nga Shqipëria, pse ata e paskan sensin e moralit, dhe e vënë në zbatim edhe pse janë (shpesh) anonimë?

Sa për kuriozitet, gjeta programin e degës së gazetarisë në UT. E keni këtu. Më bie në sy që lënda "Etika e medias" bëhet vetëm në vitin e tretë. Pyes veten, mos ata gazetarët e rinj që vjedhin, ende nuk janë në vit të tretë? Se mesa kam dëgjuar, që në momentin kur rregjistrohen në gazetari, shumica fillojnë dhe punojnë dhe nëpër gazeta. Vecse sërish sesi më duket. Sidomos për brezin e ri. Si mund të shkruash për hallet e njerëzve në gazetë, nëse të mungon një komponente kaq e madhe e etikës: respekti për punën, tënden dhe të tjerëve?

Nga ana tjetër, jam tërësisht dakord me ty në pjesën e fundit, atë të "narcisizmit". Mendoj që shumica shkruajnë në blogun e tyre jo sepse mendojnë që njerëzit duhet patjetër të lexojnë ato çka ata shkruajnë (sado të zgjuara apo të rëndësishme të jenë ato), por sepse blogu të siguron një liri shprehjeje opinionesh që nuk e gjen askund tjetër. Aq më tepër që ke mundësi të bësh diskutime më cilësore se në forume me qindra njerëz. Kush ka dëshirë për një audiencë më të gjerë, duhet të kërkojë aktivisht mënyra të tjera komunikimi, nëse beson që ato që ka për të thënë duhen dëgjuar. Nuk ka pse t'i lihet kjo rastësisë ose dëshirës ose jo për të vjedhur të gazetarëve.

Selfmaderadio said...

E.,

"@Self, e kam të vështirë të pajtohem me moton "qëllimi i mirë justifikon mjetin". Vjedhja e punës së tjetrit është moralisht e patolerueshme. Pikë. Kushdo që ka motive të mira, duhet ta ketë të natyrshme që këto motive t'i realizojë dhe në mënyrë të drejtë. Sepse këtu nuk po flitet për njerëz të ardhur nga rruga. Fjala është për gazetarë, për njerëz të shkolluar e të kulturuar. Pastaj pse qënka e tillë shoqëria jonë? Krasta_krau apo Tropoja, më duket që sillen taman ashtu siç dhe pritet prej një gazetari. Kërkojnë leje, citojnë burimin. Eshtë fare e thjeshtë. Ti, Xixa, Eni, Toni, Edrus, etj, a nuk jeni të gjithë produkt i shoqërisë shqiptare? Shumica e blogshkruesve kanë ikur në moshë të pjekur nga Shqipëria, pse ata e paskan sensin e moralit, dhe e vënë në zbatim edhe pse janë (shpesh) anonimë?"

Nuk te them te pajtohesh; u mundov ate them se mbrapa vjedhesit nuk eshte patjeter nje njeri i lig, pa skrupuj, por mund te jete nje njeri qe i pelqen te sjelli tek lexuesit dicka qe ai e gjen te bukur. Menyra se si e ben eshte e keqe, padiskutim. Por, une besoj se Krasta dhe Tropoja nuk jane rregulli, por perjashtimi; perjashtim qe une uroj te kthehet ne rregull. Ne te blogosferes pastaj, edhe pse jemi larguar nga shqiperia te formuar, jetojme ne shoqeri ku etika dhe morali jane shume e rendesishme, dhe kete e pasqyrojme jo vetem ne ndershmerine e komunikimit, por edhe ne menyren e civilizuar me te cilen komunikojme me njeri-tjetrin.

Une besoj, se ne keto kohera tranzicioni, ne Shqiperi i fituari eshte ai qe zgjidh roblemin e momentit pavaresisht mjetit qe perdor; edhe modelet qe ka ajo shoqeri jane te tilla.

PS: kur Krasta dhe tropoja te kene gazetat e tyre ndoshta fillon ndryshimi (ne se keta nuk do jene bere sipermarres si pronarete e tyre sot, dhe do kene ngelur besnik te idealeve qe kane sot).

Julius said...

Për një përshëndetje të vockël hyra.
Ishte i lehtë titulli E, dhe je brenda.

Self, dua dhe mua të më shtjesh fallin. (si Krastës dhe Gimit)
:D

e paditur said...

@Jul, mire e ke. Ne fisin tim, kur i benin kompliment ndonje femre qe dinte shume, i thonin: fallxhore. Si mendon ti, eshte nga ato qe lexon filxhanet e kafese Selfi? Se qe eshte "workaholic" e ka pranuar me kohe ajo. Njerez te tille funksionojne vetem ne saje te dozave te larta te kafese. Keshtu qe kafe, filxhan, fall, Self ... :-)

@Eni, dear. E mendojme shume njesoj. Edhe une kur flas per te drejte autori, e kam fjalen per te gjitha ato qe permend ti. Te tera jane pjese e vepres se nje individi (grupi) qe duhet mbrojtur. Dhe pa dyshim, qe nga menyrat me te mira per te sensibilizuar te tjeret, eshte duke dhene shembullin personal, dmth, duke respektuar te drejten e autoreve.

@Kapiten, me vjen keq te degjoj qe librat e tu nuk qenkan shperndare. Nuk i thone kot me duket, "nese do qe nje pune te behet mire, ose rriji mbi koke, ose beje vete". Nuk e dija qe kishe vendosur te riktheheshe ne Memedhembje. Te uroj mbi te gjitha mbaresi! Besoj qe shume shpejt do t'ia dalesh te mbledhesh gjithe informacionet qe te duhen, dhe do te dish ta manovrosh varken tende neper ujerat e turbullt e te shqetesuar te shoqerise shqiptare. E paç eren ne favor!

Parrulla Armiqesore said...

Ep, nuk e kisha per Peizazhet edhe pse e marr si model meqe e njoh nga brenda. Ndoshta deshmia e Gomarit me librat eshte akoma me afer asaj qe them dhe fatkeqsisht nuk eshte i vetmi nderkohe qe ka plot autore medioker qe u jepet nje vemendje e pamerituar. Kjo eshte nje dukuri qe sundon ne shume aspekte te tjera ne Shqiperi (dhe jashte) per te cilat eshte perfolur gjere e gjate dhe me duket se do na dale goja mbrapa para se te shohim ndonje ndryshim te bujshem.

Nje shembull tjeter ne lidhje me temen jane artikujt qe perkthehen nga gjuhet e tjera. Te shumten e rasteve jane shkrime per shqiptaret ( si ai shkrimi i NYT per grate virgjeresha) dhe pak here kam pare shkrime qe vertete jane prurje te mirefillta qe plotesojne mangesite qe ka vete gazeta.

e paditur said...

Parulla, më lejo të qartësojmë ca gjëra, se po largohemi shumë.

Unë them: Vjedhja, sidomos nga gazetarët, e çfarëdolloj pune është e dënueshme.
Ti thua: Mirë se po vjedhin, po pse nuk vjedhin gjëra me vlerë të paktën.

Teza jote është ekonomikisht e parealizueshme. Ja po e shpjegoj dhe përse. Gazetarët në Shqipëri paguhen me rrogë fikse dhe punojnë me normë ditore. Shkrimi i një artikulli kërkon kohë dhe energji. Gazetari është i interesuar të optimizojë koston e tij dhe shpesh e bën këtë në kurriz të shkrimit. Vjedhja i jep dorë në këtë optimizim, por dhe vetë akti i vjedhjes duhet të jetë i optimizuar. Hamendësoj që funksionon në këtë mënyrë:
- nëse është e dhënë tema, kërko direkt në Google për artikuj të gatshëm
- nëse temë e lirë, vizito nja 3-4 website që i njeh dhe të pëlqejnë
- përndryshe, zgjidh çfarë të të dalë përpara

Kurse ajo që sugjeron ti, nënkupton:
- mblidh listën e gjithë website-ve që mund të kenë artikuj (mund të jenë disa dhjetëra)
- periodikisht vizitoji dhe lexo artikujt që të dish çfarë është shkruar
- në fund zgjidh ata më me vlerë

Besoj që është e qartë sa e kushtueshme në kohë dhe energji është një strategji e tillë.

Përsa i përket çështjes së mediokritetit në letërsi. Po supozoj që ti e di që në Shqipëri ka të paktën dy modele: 1) autorët paguajnë nga xhepi të gjitha shpenzimet, sepse duan të botojnë një libër; 2) botuesit marrin përsipër të botojnë një libër, sepse mendojnë që ai libër ka vlera, tema e tij është në tematikën e shtëpisë botuese, etj. Unë nuk e di se cilit rast i përket Gomari_Ateist, ndoshta ai po e lexoi këtë koment mund të na e sqarojë.

Në rastin e parë, mendoj që botuesit nuk kanë ndonjë stimul të merren me promovimin e veprës, sepse ata nuk kanë shpenzuar gjë nga xhepi. Në rastin e dytë, botuesit janë shumë të interesuar të promovojnë veprën, sepse kështu mbrojnë investimin e tyre. Por vlerat në letërsi janë të shumëllojshme dhe relative. Një roman nga John Grisham mund të mos marrë kurrë një çmim Nobel, por një masë e madhe njerëzish kanë dëshirë ta blejnë dhe lexojnë. Ekzistenca e një numri gati të pafund zhandresh, e bën të vështirë të quash diçka në mënyrë absolute mediokre. Njerëzit janë të ndryshëm, shijet janë të ndryshme. Dikush ka qejf të ushqejë mendjen, dikush ka qejf të ushqejë ndjenjat, dikush kuriozitetin, dikush morbiditetin. Për të gjithë duhet të ketë ofertë në treg. S'kemi pse përbuzim dhe paragjykojmë një lloj vepre apo një tjetër. Tekefundit janë lexuesit ata që do të vendosin. Dhe ti e thua dhe vetë. Ky problem ekziston kudo. Nëse dikush pretendon që ka shkruar një libër për elitat, sigurisht që s'duhet të presë të bëhet bestseller. Bile dhe mund të ndodhë që libri të mos shitet fare, sepse shpesh anëtarët e elitave (të cilëve u drejtohet libri) kanë shumë më tepër paragjykime dhe opinione të forta ndaj kolegëve të tyre, sesa njerëzit e zakonshëm.

Argumenti ekonomik i mësipërm vlen dhe për punën e përkthimeve. Një artikull nga një fushë serioze, kërkon më shumë investim në përkthim. Ndaj është më kollaj të përkthesh episodin e fundit të telenovelës së Britney-t. Cilësia e shtypit në Shqipëri është reflektim i rregullave të kapitalizmit primitiv në Shqipëri. Kush paguan pak, nuk ka mundësi të ofrojë cilësi. Dhe besoj që e di që të gjitha gazetat në Shqipëri janë me humbje, dhe ekzistojnë vetëm si vegël politike e pronarëve të tyre, që shpesh nuk shquhen për etikë.

edrus said...

E paditur... duket që nuk je nga labëria (ose je femër :P) sepse andej nga anët tona, nëse nuk dije të vidhje... ngelëçe pamartuar :).
Problemi është se gazetarët shqiptarë nuk dinë as të vjedhin :)

e paditur said...

Edrus vëlla, nga Labëria nuk jam, dhe sigurisht që jam femër. Megjithëse nuk e dija që lebërit dhe meshkujt kishin ekskluzivitetin e të vjedhurit.

Nga ana tjetër të dy prindërit e mi e kanë origjinën poshtë vijës së Osumit, dhe shpresoj të më kenë trashëguar ndonjë tjetër tipar me vlerë për kompensim. Nuk di çbëhej nga fisi jot, po ai stërgjyshi im ka pasur 3 gra e asnjë nga trashgimtarët nuk ka ngelur pa martuar :-)

edrus said...

:), je vërtet shumë simpatike dhe është kënaqësi që të kemi mes nesh.
P.s: Megjithse të dy gjyshërit e mij kanë qënë myslymanë të bindur... asnjëri nuk pretendoi të kishte më shumë se një grua... ama nga 10 kalamaj bënë :)

e paditur said...

Edrus, ti ke shumë të drejtë. Në përgjithësi muslimanët shqiptarë nuk e kanë zbatuar rregullin e shumë grave (ndoshta kjo s'do të ketë qënë parë me sy të mirë nga shoqëria, ndaj dhe njerëzit janë përmbajtur). Kur isha e vogël dhe dëgjoja për këtë historinë e tre grave, mendoja që këto do të kishin pasuar njëra-tjetrën, derisa më vonë mësova që në fakt ato kishin bashkë-ekzistuar, dhe ky stërgjyshi çdo herë e merrte më të re pasardhësen. Besoj që ka qënë një përzierje faktorësh: 1) ishte i pasur, dhe mund t'i mbante 2) ishte qejfli 3) ishte arrogant 4) ishte musliman i kënduar. Sikur të mos mjaftonin këto, i kishin dedikuar dhe një këngë për ca bëma patriotike, dhe kjo besoj që e kish bërë të ndjehej si zot.

P.S. Faleminderit për fjalët e mira, kënaqësia është gjithashtu e imja.

Selfmaderadio said...

"Kur isha e vogël dhe dëgjoja për këtë historinë e tre grave, mendoja që këto do të kishin pasuar njëra-tjetrën, derisa më vonë mësova që në fakt ato kishin bashkë-ekzistuar, dhe ky stërgjyshi çdo herë e merrte më të re pasardhësen."
***********************************

Die Geschichte erinnert mich an den Film "Die rote Laterne".

e paditur said...

Self, edhe mua kur po i shkruaja ato rreshta më erdhi ndër mend filmi. Sepse vërtet ka shumë ngjashmëri mes historive. Kjo mund të jetë dhe arsyeja që kur e kam parë filmin më ka bërë shumë përshtypje. Sepse njësoj si në film, prej këtyre tre grave të stërgjyshit pritej që të shkonin mirë me njëra-tjetrën, të kontribuonin njësoj në rritjen e fëmijëve, dhe të kishin vetëm harmoni në sytë e botës. Them dhe që ja kanë arritur, sepse fëmijët kanë shkuar mirë me njëri-tjetrin, gjë që tregon që nënat nuk i kanë ushqyer me zili e mëri.

Nga ana tjetër, ngjashmëria me filmin tregon që njerëzit, të çfarëdolloj race e kombësie, kanë më shumë gjëra që i bashkojnë sesa që i ndajnë.

eni said...

kam pare nje film kinez me aktore krysore Gong Li me kete emer qe thoni ju.po flasim gje per te njejtin film apo histori?

e paditur said...

Eni dear, pikërisht për filmin me Gong Li po flasim. Ngjarjet zhvillohen në Kinë aty nga 1920. Edhe kjo historia që tregova unë për stërgjyshin është në ato vite, por në Shqipëri. Sigurisht, nuk ka dramaticitetin e filmit.

Meqë po flasim për filma. Sot lexova në programin e kinemasë që kishin sjellë filmin e fundit të Fatih Akin "Auf der anderen Seite" (që në anglisht quhet "The edge of heaven"). Unë kam parë në 2004 "Gegen die Wand" dhe më ka pëlqyer shumë, dhe po mendohem të shkoj dhe të shoh dhe këtë. Ty Eni të ka rënë rasti ta shikosh aty në Turqi? Nëse po, si të është dukur?

eni said...

film i shkelqyer ai me nje ane vizuale dhe shpirterore te pashpjegueshme.me qe ra fjala tek filmat e ka pare njeri (shumica besoj se po se e ka perserit tvsh disa here fatmirsisht):the joy luck club (drejtuar nga oliver stone).eshte nje film i shkelqyer ku tregohet historia e disa grave kineze.me bej nje ze nese po:)

sa i perket Fatih Akın jam 1 fanse e tij.me pelqen shume menyra e shtjellimit te skenareve dhe sesi perdor veçorite kombetare ne subjektet e tij.po e kma pare filmin qe thua.eshte i dhimbshem dhe filmqe ja vlen te shihet.nuk me ka prekur aq thelle sa "gegen die wand" e mgjth ka plot shtjellime interesante qe ja vlejne te ndiqen.luan e madhja "hanna schygylla" mund ta mbash mend nga filmi "vera e zonjes Forbes " (me histori nga Garcia Marquez).kjo aktore pikante ka lozur dhe ne shume filma te te madhit Fassbinder per te cilin do flas sapo te gjej kohe dhe vullnet ne blog:) mgjth eshte e plakur serish vlen te shihet.pra merre dhe ndiqe filmin te them se ja vlen:)sorry se llomotita dhe shume dhe mbase te çorodita:)
pershendetje dhe paç nje jave te bukur

Parrulla Armiqesore said...

Ky artikulli te Slate te ben te mendosh sa serioz eshte ky problem!

Dude, you stole my article

http://www.slate.com/id/2196810